Cây đơn lá đỏ là cây gì? Tác dụng của cây đơn lá đỏ

Cây đơn đỏ (hay còn gọi là đơn lá đỏ, đơn tướng quân, đơn mặt trời, liễu đỏ, hồng bối quế hoa) là một loại thảo dược quen thuộc trong Y học cổ truyền. Dân gian thường dùng lá đơn đỏ phơi khô để chữa mề đay, dị ứng, mụn nhọt, cũng như hỗ trợ cải thiện bệnh đường tiêu hóa và tiết niệu. Hiện nay, cây vừa được trồng làm cảnh, vừa được sử dụng như một vị thuốc quý có nhiều dược tính.

Công dụng chữa bệnh của cây đơn lá đỏ

Bộ phận dùng làm thuốc của cây đơn lá đỏ là phần lá cây. Lá cây đơn đỏ có thể thu hái quanh năm. Tuy nhiên, vào khoảng tháng 4 cho đến tháng 6, trời thường xuyên có nắng to, cây phát triển tốt, nên lá to, dày, nhiều nhựa và màu lá đỏ tía, nên thu hoạch vào thời điểm này rất tốt bởi vì hàm lượng dược chất trong cây tương đối cao.

Lá cây đơn đỏ sau khi thu hái về rửa sạch, thái thành từng đoạn sau đó đem sao vàng hoặc phơi khô. Dược liệu sau khi bào chế cần được bảo quản ở nơi khô ráo, thoáng mát, tránh ẩm mốc.

Theo nghiên cứu hiện đại, trong lá cây đơn đỏ có chứa hàm lượng flavonoid tương đối cao (khoảng 1,5%). Flavonoid là hoạt chất có khả năng chống oxy hóa và kháng khuẩn. Ngoài ra, các nhà khoa học cũng tìm thấy trong lá đơn đỏ các thành phần hóa học khác có tác dụng kháng khuẩn, chống dị ứng, tiêu viêm như: Saponin, coumarin, tanin, anthranoid,…

Theo Y Học Cổ Truyền, lá cây đơn đỏ có vị đắng, tính mát. Theo các y thư cổ, lá cây đơn đỏ có tác dụng thanh nhiệt, giải độc, khu phong, trừ thấp, giảm đau, lợi niệu. Nhờ vào những đặc tính trên, lá cây đơn đỏ được sử dụng trong điều trị: Mụn nhọt, mẩn ngứa, dị ứng, tiêu chảy lâu ngày, lỵ, đại tiện hoặc tiểu tiện ra máu,…

1. Cây đơn đỏ là cây gì? Đặc điểm thực vật học

• Tên khoa học: Excoecaria cochinchinensis Lour.
• Họ: Thầu dầu (Euphorbiaceae)
• Bộ phận dùng: Lá
• Phân bố: Trồng phổ biến tại nhiều vùng ở Việt Nam để làm cảnh hoặc làm thuốc.

Đặc điểm nhận biết

Cây đơn đỏ là cây bụi nhỏ, cao khoảng 0,5 – 1m, thân phân nhiều cành. Lá mọc đối, mặt trên màu xanh bóng, mặt dưới đỏ tía, mép có răng cưa nhỏ – đây là đặc điểm nổi bật giúp phân biệt cây với nhiều loài khác.

• Hoa: mọc thành chùm ở đầu cành hoặc nách lá, thường nở vào mùa hè.
• Quả: dạng nang, có cạnh.

Nhờ màu lá đẹp và dễ chăm sóc, cây đơn đỏ được trồng nhiều như cây cảnh sân vườn hoặc làm hàng rào. Tuy nhiên, điều đáng chú ý nhất chính là giá trị dược liệu cao của loài cây này.

2. Thành phần hóa học và tác dụng của cây đơn lá đỏ

Thành phần hoạt chất

Theo các nghiên cứu hiện đại, lá đơn đỏ chứa nhiều hoạt chất có lợi, bao gồm:

• Flavonoid (khoảng 1,5%): chống oxy hóa, kháng viêm
• Saponin
• Coumarin
• Tanin
• Anthranoid

Những hoạt chất này tạo nên khả năng kháng khuẩn, tiêu viêm, chống dị ứng và hỗ trợ phục hồi tổn thương da.

Theo Y học cổ truyền

Lá đơn đỏ có:

• Vị đắng, tính mát
• Công năng: thanh nhiệt – giải độc – khu phong – trừ thấp – chỉ thống – lợi niệu

Nhờ vậy, dược liệu được dùng để:

• Mề đay, mẩn ngứa, dị ứng
• Mụn nhọt, zona
• Tiêu chảy lâu ngày, kiết lỵ
• Đại tiện hoặc tiểu tiện ra máu
• Kinh nguyệt không đều
• Sốt, cảm, nhức đầu, đau nhức phong thấp
• Vú viêm, sưng tấy

Liều lượng dùng

• Lá tươi: 20 – 40 g/ngày
• Lá khô: 6 – 12 g/ngày
• Dùng: sắc uống, giã đắp ngoài, hoặc phối hợp các vị thuốc khác.

3. Một số bài thuốc dân gian từ cây đơn đỏ

3.1. Trị mề đay, dị ứng, mẩn ngứa

• Chuẩn bị: 16 – 20 g lá đơn đỏ; có thể thêm kim ngân hoa, ké đầu ngựa.
• Cách dùng: sắc còn ½ lượng nước, chia 3 lần uống/ngày.

3.2. Trị mụn nhọt ở vú, sưng tấy

• 15 – 20 g lá đơn đỏ, sắc lấy nước uống.
• Có thể sao nóng lá rồi chườm lên vùng sưng.

3.3. Trị zona thần kinh

• 20 – 30 g lá tươi sao vàng, sắc còn 300 ml, chia 2 lần uống/ngày.

3.4. Trị tiêu chảy lâu ngày

• 15 g lá đơn đỏ sao vàng + 4 g gừng nướng
• Sắc uống sau ăn 1,5 giờ.

3.5. Trị kiết lỵ ở trẻ em

• 12 g lá đơn đỏ, sắc uống 2–3 lần/ngày.

3.6. Trị viêm da cơ địa

3 cách:

1. Giã lá đơn đỏ với chút muối, uống nước, đắp bã.
2. Sắc 4–5 lá đơn đỏ với 500 ml nước, chia 2 lần uống.
3. Lá khế + lá đơn đỏ xay nhuyễn, đắp 20 phút.

3.7. Trị thấp khớp

Kết hợp: lá đơn đỏ, kim ngân, lá thông, rễ gối hạc, ké đầu ngựa,… sắc uống hằng ngày.

3.8. Trị đại tràng, tiêu chảy mạn

• 15 – 20 g lá đơn đỏ sắc còn 300 ml, thêm vài lát gừng, uống khi còn ấm.

4. Lưu ý khi sử dụng cây đơn đỏ

• Không nhầm lẫn cây đơn đỏ với các loại đơn tướng quân, đơn hoa đỏ.
• Không dùng cho người hay chảy máu hoặc rối loạn đông máu.
• Chỉ dùng đắp ngoài với trường hợp tổn thương da nhẹ.
• Nếu xuất hiện dấu hiệu bội nhiễm: đau nhiều, sưng nóng, chảy dịch vàng, cần khám bác sĩ.
• Người bệnh nên tham khảo ý kiến thầy thuốc trước khi áp dụng bài thuốc.

Cây đơn đỏ là thảo dược quen thuộc, chứa nhiều thành phần hoạt chất có giá trị, được dùng phổ biến để chữa mề đay, dị ứng, zona, viêm da, tiêu chảy, lỵ và nhiều bệnh lý khác. Dù là dược liệu lành tính nhưng việc sử dụng cần đúng liều – đúng cách, tốt nhất nên có chỉ định từ bác sĩ chuyên môn để đạt hiệu quả cao và tránh rủi ro.