Suy ngẫm từ chặng đường dài của Warren Buffett

Trong nhiều năm qua, thế giới chứng kiến một xu hướng thú vị: ngày càng nhiều người vẫn tiếp tục làm việc dù đã ở độ tuổi đáng ra “an nhàn nghỉ hưu”. Vài tháng trước, một báo cáo của Conference Board (Hội đồng Hội nghị) cho thấy tỷ lệ người lao động từ 55 tuổi trở lên yêu thích công việc của mình cao hơn hẳn so với các thế hệ trẻ hơn. Đó không chỉ là con số thống kê khô khan, mà là dấu hiệu của một sự thay đổi sâu sắc trong cách chúng ta nhìn nhận ý nghĩa của công việc và tuổi tác.

Một trong những biểu tượng rõ nét nhất của xu hướng này chính là Warren Buffett. Ở tuổi 95, ông vẫn được nhắc đến như “nhà hiền triết xứ Omaha”, một nhà đầu tư huyền thoại và là biểu tượng của tinh thần làm việc bền bỉ. Warren Buffett đã lãnh đạo Berkshire Hathaway từ trước khi những cái tên như Sam Altman, Elon Musk hay Mark Zuckerberg ra đời. Hơn sáu thập kỷ gắn bó với cùng một công ty, cùng một sứ mệnh – đó không chỉ là một sự nghiệp, mà là cả một “đời sống” gắn liền với công việc.

Theo thư gửi cổ đông, Buffett sẽ rời vị trí Chủ tịch kiêm CEO Berkshire Hathaway vào cuối năm nay, và Greg Abel – 63 tuổi – sẽ đảm nhiệm vai trò CEO từ ngày 1/1. Tuy nhiên, điều đáng chú ý là: dù thôi giữ chức vụ điều hành, Buffett vẫn dự định đến văn phòng, vẫn muốn làm việc, vẫn muốn đóng góp. Trong thư, ông viết rằng mình cảm thấy “tốt hơn về nửa sau cuộc đời so với nửa đầu”, dù di chuyển chậm hơn, mắt đọc sách khó hơn, nhưng vẫn đi làm 5 ngày mỗi tuần, làm việc với những cộng sự tuyệt vời và đôi khi “nảy ra một ý tưởng hữu ích”.

Vậy, điều gì khiến một con người vẫn chọn làm việc ở thập niên thứ chín của cuộc đời? Từ câu chuyện của Warren Buffett, chúng ta có thể rút ra nhiều suy ngẫm sâu sắc về công việc, tuổi tác, mục đích sống – và cả chính tương lai của mình.

1. Ba lý do khiến người lớn tuổi tiếp tục làm việc

Ken Dychtwald – nhà tâm lý học, chuyên gia lão khoa và CEO Age Wave – đã chỉ ra ba lý do chính khiến con người tiếp tục làm việc khi đã lớn tuổi:

1. Để kiếm tiền – nhu cầu tài chính, bảo đảm cuộc sống.
2. Để có mục đích – cảm giác mình vẫn còn giá trị, vẫn còn cống hiến.
3. Để duy trì sự kết nối giữa các thế hệ – thông qua công việc, họ được giao lưu, học hỏi, chia sẻ với những người trẻ hơn.

Với Warren Buffett, tiền bạc rõ ràng không còn là động lực. Ông đã là một trong những người giàu nhất thế giới, và phần lớn tài sản được cam kết cho hoạt động từ thiện. Thứ giữ ông ở lại với công việc không còn là “thu nhập”, mà là ý nghĩa, niềm vui và sứ mệnh.

Dychtwald cho rằng bức thư của Buffett là minh chứng cho trí tuệ, sự trưởng thành và ý thức sâu sắc về vai trò của mình. Buffett không chỉ là biểu tượng của chủ nghĩa tư bản, mà còn là hình mẫu của tinh thần nhân văn: dùng tài sản và sự ảnh hưởng của mình để đóng góp cho xã hội, nhấn mạnh rằng người giàu có hãy chia sẻ thay vì khoe khoang.

Không phải ai cũng là tỷ phú, nhưng nhiều người lớn tuổi vẫn tiếp tục làm việc vì lý do tương tự:

• Họ tự hào về những gì đã xây dựng,
• Họ thích cảm giác được cần đến,
• Và họ thấy đời sống trở nên trống trải nếu đột ngột rời xa công việc.

2. Công việc là bản sắc – đặc biệt khi ta già đi

Chris Farrell, tác giả “Unretirement” và “Purpose and a Paycheck”, đã nhấn mạnh một điểm quan trọng: đối với rất nhiều người, công việc chính là bản sắc.

Công việc không chỉ mang lại thu nhập. Nó:

• Mô tả chúng ta là ai,
• Thể hiện chúng ta coi trọng điều gì,
• Hấp thụ trí tuệ, kinh nghiệm, sự sáng tạo của chúng ta,
• Và tạo ra những mối quan hệ thân thiết với đồng nghiệp.

Farrell chia sẻ rằng nửa sau cuộc đời không phải là hành trình đi xuống, mà là giai đoạn chúng ta có nhiều kinh nghiệm nhất, hiểu biết sâu sắc nhất và có khả năng kết nối các sự kiện theo những cách sáng tạo hơn. Nếu công việc mang lại cho chúng ta ý nghĩa, sự tò mò, cơ hội học hỏi điều mới, sự gắn kết với đồng nghiệp, thì đó là công việc đáng để tiếp tục – dù ở độ tuổi nào.

Điều này không chỉ đúng với những nhà đầu tư, CEO hay chuyên gia tài chính. Nó cũng đúng với:

• Nghệ sĩ, nhạc sĩ, tác giả,
• Bác sĩ, kỹ sư, giáo viên,
• Doanh nhân, thợ máy, thợ điện, thợ lành nghề…

Họ đã dành hàng chục năm để xây dựng chuyên môn. Vậy tại sao lại dừng lại khi họ vẫn còn yêu nghề và vẫn làm tốt? Tất nhiên, thời gian sẽ ảnh hưởng đến sức khỏe, và sẽ có lúc buộc phải dừng lại. Nhưng cho đến thời điểm đó, họ vẫn muốn tiếp tục sống trọn vẹn với điều mình giỏi nhất.

Một điểm đáng suy ngẫm khác trong thư Buffett: ông dành nhiều lời cho bạn bè, đồng nghiệp, những người đã đồng hành cùng ông qua nhiều thập kỷ, đặc biệt là những người ở quê nhà Omaha. Đối với người lớn tuổi, công việc không chỉ là nơi để làm, mà còn là một phần quan trọng trong đời sống xã hội. Khi tuổi tác tăng lên, vòng tròn bạn bè có thể thu hẹp, nhiều người qua đời hoặc chuyển đi nơi khác. Công việc trở thành nguồn cảm hứng, là nơi họ tiếp tục được lắng nghe, trò chuyện và chia sẻ.

3. Làm việc lâu hơn – một xu hướng ngày càng phổ biến

Ken Stern, chuyên gia về tuổi thọ, đã nhận định rằng câu chuyện của Warren Buffett tuy phi thường, nhưng không còn hiếm nữa. Khi tuổi thọ trung bình tăng lên, con người không chỉ muốn “sống lâu”, mà còn muốn sống có ý nghĩa trong nửa sau cuộc đời.

• Nhiều người muốn tiếp tục gặp gỡ, giao tiếp, không muốn bị tách khỏi đời sống xã hội.
• Nhiều người muốn duy trì trí tuệ minh mẫn thông qua việc làm việc, học hỏi, giao lưu.
• Công việc mang lại cho họ một lý do để thức dậy mỗi sáng.

Những ví dụ như Jane Goodall vẫn làm việc ở tuổi 90+, hay Mel Brooks vẫn nhận dự án phim khi gần 100 tuổi, cho thấy một điều: nhiều người cảm thấy cuộc đời vẫn đang tiếp diễn mạnh mẽ, chứ không kết thúc, khi họ bước qua tuổi “nghỉ hưu truyền thống”.

Một thống kê thường được nhắc đến: nhóm người lao động từ 75 tuổi trở lên đang là một trong những nhóm tăng trưởng nhanh nhất trong lực lượng lao động tại Mỹ. Một phần là vì áp lực kinh tế, nhưng một phần lớn là vì mong muốn được tiếp tục đóng góp, tiếp tục kết nối, tiếp tục sống một cuộc đời trọn vẹn.

4. Công việc tốt nhất của bạn có thể vẫn ở phía trước

Từ câu chuyện của Warren Buffett, chúng ta có thể rút ra một thông điệp rất truyền cảm hứng: công việc tốt nhất của bạn có thể chưa đến – nó có thể nằm ở phía trước, chứ không phải phía sau.

Ở tuổi 20, 30, chúng ta thường nghĩ mình đang ở “đỉnh cao” năng lượng và cơ hội. Nhưng ở tuổi 50, 60, 70, nhiều người mới:

• Hiểu rõ hơn về bản thân,
• Nắm vững chuyên môn,
• Có mạng lưới quan hệ sâu rộng,
• Và nhìn nhận công việc với một tâm thế điềm tĩnh, sáng suốt hơn.

Vì vậy, thay vì coi tuổi già là điểm kết thúc, ngày càng nhiều người coi đó là chặng hai của sự nghiệp – nơi họ làm những điều tinh gọn hơn, có chọn lọc hơn, nhưng giàu ý nghĩa hơn.

Điều quan trọng không phải là bạn làm việc đến bao nhiêu tuổi, mà là:

• Công việc đó có mang lại ý nghĩa cho bạn không?
• Nó có giúp bạn kết nối với những người khác không?
• Nó có khiến bạn cảm thấy tự hào về cuộc đời mình không?

Nếu câu trả lời là “có”, thì không có lý do gì để “bắt buộc” phải dừng lại chỉ vì bạn đã đến một con số tuổi cố định nào đó.

5. Bài học cho mỗi chúng ta: Sống để xứng đáng với “cáo phó” của chính mình

Không phải ai cũng có thể sống và làm việc như Warren Buffett. Không phải ai cũng có tự do tài chính để chọn nghỉ hưu hay tiếp tục làm việc theo bất cứ cách nào mình muốn. Hầu hết chúng ta đều phải cân bằng giữa:

• Áp lực tài chính,
• Sức khỏe thể chất và tinh thần,
• Trách nhiệm với gia đình,
• Và cả mong muốn cá nhân.

Nhưng có một bài học mà ai cũng có thể rút ra từ bức thư và cuộc đời của Warren Buffett:

“Không bao giờ là quá muộn để cải thiện… Hãy quyết định xem bạn muốn cáo phó của mình nói gì và sống một cuộc đời xứng đáng với điều đó.”

Câu nói này gợi mở một cách nhìn rất thực tế và sâu sắc:

• Nếu một ngày nào đó, người ta viết vài dòng ngắn gọn về cuộc đời bạn, bạn muốn họ viết gì?
• Bạn muốn được nhớ đến như một người chỉ biết làm việc để kiếm sống, hay là một người đã sống có mục đích, có đóng góp, có tình yêu thương?
• Bạn muốn người khác nhắc đến bạn như một chức danh, hay như một con người với những giá trị sâu sắc?

Từ đó, từng lựa chọn hôm nay – làm việc hay nghỉ, tiếp tục hay chuyển hướng, tham vọng hay cân bằng – đều nên hướng đến câu trả lời mà bạn mong muốn cho câu hỏi đó.

6. Kết luận: Làm việc lâu hơn không phải vì tuổi tác, mà vì ý nghĩa

Câu chuyện của Warren Buffett, của những người vẫn tiếp tục làm việc ở tuổi 70, 80, 90, không phải là lời kêu gọi “hãy làm việc đến khi kiệt sức”. Ngược lại, đó là lời nhắc nhở rằng:

• Tuổi tác không phải là dấu chấm hết cho sự cống hiến.
• Công việc không chỉ là thu nhập, mà là mục đích, là bản sắc và là sự kết nối.
• Một cuộc đời có ý nghĩa không được đo bằng số năm sống, mà bằng cách chúng ta sống trong những năm đó.

Nếu bạn còn yêu công việc của mình, còn thấy mình học được điều mới, còn có người để trò chuyện, để cùng nhau làm nên điều gì đó, thì việc tiếp tục làm việc – ở bất kỳ độ tuổi nào – là một lựa chọn hoàn toàn đáng trân trọng.

Và nếu một ngày bạn muốn dừng lại, nghỉ ngơi, chuyển sang một hành trình khác, thì điều quan trọng nhất vẫn là: bạn hiểu rõ mình đang sống vì điều gì, và bạn tự hào về con đường mình đã đi.

Bởi vì, đúng như lời nhắn nhủ mà Warren Buffett để lại:
“Không bao giờ là quá muộn để cải thiện… Hãy quyết định xem bạn muốn cáo phó của mình nói gì, rồi sống một cuộc đời xứng đáng với điều đó.”