Những điều cần biết về tác động tiềm tàng của việc Nhật Bản tăng lãi suất

Ngân hàng Nhật Bản chính thức nâng lãi suất: Bước ngoặt lịch sử

Ngân hàng Trung ương Nhật Bản (BOJ) ngày thứ Sáu đã quyết định nâng lãi suất chính sách chủ chốt thêm 0,25 điểm phần trăm, đưa mức lãi suất ngắn hạn lên 0,75% – cao nhất kể từ tháng 9/1995. Quyết định được đưa ra sau cuộc họp chính sách kéo dài hai ngày và được thông qua với sự đồng thuận hoàn toàn trong hội đồng.

Trong tuyên bố chính thức, BOJ nhấn mạnh rằng ngân hàng trung ương sẵn sàng tiếp tục tăng lãi suất nếu triển vọng kinh tế và lạm phát không có biến động lớn. Dù mức 0,75% vẫn được xem là thấp so với nhiều nền kinh tế phát triển, nhưng với Nhật Bản – quốc gia đã duy trì lãi suất siêu thấp và thậm chí âm trong nhiều năm – đây là một bước ngoặt quan trọng trong tiến trình “bình thường hóa” chính sách tiền tệ.

Vì sao Nhật Bản buộc phải tăng lãi suất lúc này?

Trong nhiều thập kỷ, Nhật Bản duy trì lãi suất cực thấp nhằm chống lại tình trạng giảm phát kéo dài sau khi bong bóng kinh tế vỡ vào đầu những năm 1990. Lãi suất thấp giúp khuyến khích chi tiêu, đầu tư và quan trọng hơn là giảm gánh nặng chi phí vay nợ cho chính phủ, trong bối cảnh nợ công của Nhật Bản hiện gần gấp ba lần GDP.

Tuy nhiên, bối cảnh kinh tế đã thay đổi đáng kể. Dân số già hóa, lực lượng lao động suy giảm và nhu cầu yếu khiến nền kinh tế Nhật Bản tăng trưởng chậm trong nhiều năm. Ngay cả khi tín dụng rẻ, đầu tư tư nhân vẫn trì trệ, khiến BOJ phải triển khai các biện pháp kích thích mạnh tay.

Năm 2013, ngân hàng trung ương tung ra gói nới lỏng tiền tệ quy mô lớn, thường được gọi là “khẩu súng bazooka”, bao gồm cắt giảm lãi suất sâu và mua khối lượng lớn trái phiếu chính phủ. Khi đại dịch COVID-19 bùng phát, lãi suất chuẩn thậm chí bị đẩy xuống mức âm 0,1%.

Chỉ đến năm 2024, khi lạm phát ổn định trên mức mục tiêu 2%, BOJ mới bắt đầu chu kỳ tăng lãi suất lần đầu tiên sau 17 năm.

Đồng yên suy yếu – áp lực lạm phát gia tăng

Một trong những nguyên nhân trực tiếp khiến BOJ phải hành động là sự suy yếu kéo dài của đồng yên Nhật. Đồng tiền này đã mất giá mạnh so với đô la Mỹ và nhiều đồng tiền chủ chốt khác, khiến chi phí nhập khẩu thực phẩm, năng lượng và nguyên vật liệu tăng cao.

Bên cạnh đó, làn sóng đầu tư toàn cầu vào các cổ phiếu công nghệ và trí tuệ nhân tạo bằng đô la Mỹ đã hút dòng vốn ra khỏi đồng yên. Kết quả là lạm phát tăng nhanh hơn tiền lương, gây áp lực lớn lên ngân sách hộ gia đình và chi phí sản xuất của doanh nghiệp.

Hiện tại, 1 USD tương đương khoảng 156 yên, gần gấp đôi so với năm 2012 và tiệm cận mức cao nhất trong năm nay. BOJ kỳ vọng việc tăng lãi suất sẽ giúp thu hút dòng vốn quay trở lại Nhật Bản, qua đó hỗ trợ đồng yên và kiềm chế lạm phát nhập khẩu.

Theo ông Kei Fujimoto, nhà kinh tế cấp cao tại SuMi Trust, lập trường cứng rắn hơn của BOJ phản ánh thực tế rằng áp lực giá cả đang trở nên nghiêm trọng. Ông cho rằng nếu đồng yên tiếp tục suy yếu và lạm phát tăng nhanh hơn dự kiến, tốc độ nâng lãi suất có thể sẽ được đẩy nhanh.

Thị trường toàn cầu đối mặt với làn sóng điều chỉnh

Dù mức tăng lãi suất chỉ 0,25%, tác động của nó có thể vượt xa phạm vi nước Nhật. Một trong những lĩnh vực chịu ảnh hưởng trực tiếp là chiến lược “carry trade” – hình thức vay vốn giá rẻ bằng đồng yên để đầu tư vào các tài sản có lợi suất cao hơn ở nước ngoài.

Khi lãi suất Nhật Bản tăng và đồng yên mạnh lên, lợi nhuận từ carry trade sẽ suy giảm, buộc nhiều nhà đầu tư phải thu hẹp vị thế hoặc bán tháo tài sản rủi ro. Điều này có thể gây biến động mạnh trên thị trường chứng khoán, trái phiếu và hàng hóa toàn cầu.

Thị trường tiền điện tử cũng không nằm ngoài vòng xoáy này. Những đồn đoán về việc BOJ tiếp tục tăng lãi suất trong thời gian tới đã khiến giá bitcoin giảm xuống dưới 86.000 USD, sau khi từng lập đỉnh gần 125.000 USD hồi đầu tháng 10.

Rủi ro và thách thức đối với chính Nhật Bản

Đối với BOJ, thách thức lớn nhất là xác định đúng thời điểm và quy mô của các đợt tăng lãi suất tiếp theo. Giống như Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed), ngân hàng trung ương Nhật Bản phải cân bằng giữa mục tiêu kiềm chế lạm phát và nhu cầu hỗ trợ tăng trưởng kinh tế, việc làm.

Nền kinh tế Nhật Bản vừa ghi nhận mức suy giảm 2,3% theo năm trong quý gần nhất, cho thấy rủi ro suy thoái vẫn hiện hữu. Trước đó, BOJ từng trì hoãn tăng lãi suất do lo ngại các chính sách thuế quan của Mỹ có thể ảnh hưởng đến ngành xuất khẩu, đặc biệt là ô tô. Việc Mỹ chốt mức thuế nhập khẩu từ Nhật Bản ở 15%, thấp hơn kế hoạch ban đầu, đã phần nào làm dịu lo ngại này.

Thống đốc BOJ Kazuo Ueda cho biết ông tin rằng tiền lương sẽ tiếp tục tăng khi các doanh nghiệp cạnh tranh để thu hút lao động ngày càng khan hiếm – yếu tố then chốt giúp duy trì đà tăng trưởng bền vững.