Bèo Nhật Bản (Lục Bình): Đặc điểm, thành phần hóa học, công dụng và bài thuốc dân gian

Giới thiệu chung về Bèo Nhật Bản

Bèo Nhật Bản, còn được gọi là Bèo tây, Lục bình, Bèo bầu, có tên khoa học Eichhornia crassipes (Mart.) Solms, thuộc họ Pontederiaceae (Bèo tây). Đây là loài thực vật thủy sinh quen thuộc tại nhiều vùng ao hồ, sông ngòi ở Việt Nam và các nước nhiệt đới.

Theo y học cổ truyền, Bèo Nhật Bản có vị nhạt, tính mát, được sử dụng với mục đích thanh nhiệt, chống nóng, lợi niệu, giải độc, tiêu sưng và giảm đau. Trong y học hiện đại, nhiều nghiên cứu cho thấy loài cây này chứa đa dạng hoạt chất sinh học có tiềm năng dược lý đáng chú ý.

Đặc điểm dược liệu và hình thái thực vật

Bèo Nhật Bản là cây thân thảo sống nổi trên mặt nước, có rễ chùm phát triển mạnh. Lá mọc thẳng từ rễ, xếp thành hình hoa thị, phiến lá hình tròn, nhẵn bóng, đầu hơi nhọn, mép uốn lượn. Mặt trên lá có màu xanh sẫm bóng, trong khi mặt dưới nhạt hơn.

Cuống lá dài gấp hai đến ba lần phiến lá, phồng lên thành phao xốp giúp cây nổi trên mặt nước. Cụm hoa mọc ở giữa túm lá, trên một cán dài, hoa có màu tím nhạt hoặc trắng, cánh hoa trên lớn hơn và có đốm vàng đặc trưng. Quả dạng nang, chứa nhiều noãn.

Phân bố và sinh thái

Bèo Nhật Bản có nguồn gốc từ Nam Mỹ, sau đó lan rộng ra hầu hết các vùng nhiệt đới và cận nhiệt đới. Tại Việt Nam, cây được ghi nhận du nhập khoảng năm 1905, do người phương Tây mang vào, vì vậy còn được gọi là “bèo Tây”.

Hiện nay, Bèo Nhật Bản phân bố phổ biến tại các quốc gia Nam Á và Đông Nam Á. Riêng tại Bengal (Ấn Độ), diện tích mặt nước bị loài cây này chiếm giữ từng được ước tính lên đến 30.000 hecta.

Nhờ khả năng sinh trưởng nhanh và đẻ nhánh mạnh, bèo thường phát triển thành những mảng lớn. Ở vùng nước động, cây thấp dưới 50 cm; trong ao hồ nước lặng, cây có thể cao gần 1 mét. Bèo ra hoa gần như quanh năm và đóng vai trò quan trọng trong hệ sinh thái ao hồ, góp phần làm sạch nước và tạo nguồn sinh khối.

Bộ phận dùng và thu hái

Toàn cây Bèo Nhật Bản đều có thể dùng ở dạng tươi, tuy nhiên phổ biến nhất là lá và phần phình của cuống lá. Dược liệu có thể thu hái quanh năm, dễ kiếm và dễ chế biến.

Thành phần hóa học

Theo các tài liệu nghiên cứu, toàn cây Bèo Nhật Bản chứa:

• 92,6% nước
• Protid: 2,9%
• Glucid: 0,9%
• Xơ: 22%
• Calci: 40,8 mg%
• Vitamin C: 20 mg%
• Caroten: 0,86 mg%

Ngoài ra, cây còn chứa nhiều khoáng chất như SiO₂, Ca, Mg, K, Na, Fe, Mn, Cu, cùng các vitamin nhóm B (B1, B2, B6, B12), A, E, protein, acid amin và acid béo tự do. Trong hoa có hoạt chất delphinidin diglucosid, một flavonoid có tiềm năng chống oxy hóa.

Tác dụng dược lý của Bèo Nhật Bản

Các thử nghiệm tại Ấn Độ sử dụng chiết xuất ethanol từ toàn cây Bèo Nhật Bản cho thấy nhiều tác dụng sinh học đáng chú ý:

• Kháng khuẩn, kháng nấm, hỗ trợ điều trị lỵ amíp, giun sán
• Hạ đường huyết, ảnh hưởng đến huyết áp và hô hấp
• Chống oxy hóa, bảo vệ tế bào khỏi tác hại của gốc tự do
• Lợi niệu, được chứng minh trên mô hình hồi tràng chuột lang cô lập

Tuy nhiên, nhiều nghiên cứu vẫn cần tiếp tục để làm rõ hiệu quả lâm sàng ở người.

Công dụng theo y học cổ truyền và hiện đại

Theo y học cổ truyền, Bèo Nhật Bản được dùng để:

• Chữa cảm nắng, say nắng
• Giảm rôm sảy do nóng
• Hỗ trợ tiểu tiện bất lợi
• Làm dịu các tình trạng sưng tấy, viêm đau

Liều dùng phổ biến là 15 – 30 g/ngày, sắc uống. Dùng ngoài không giới hạn liều lượng. Ngoài ra, đọt non, cuống lá và hoa có thể luộc hoặc nấu canh ăn mát, không gây ngứa.

Một số bài thuốc dân gian từ Bèo Nhật Bản

Chữa sưng, viêm, mụn nhọt

Lá bèo tươi cả cuống rửa sạch, trộn 8 – 10 g muối/100 g lá, giã nát, đắp lên vùng sưng, băng lại 10–12 giờ, thay thuốc 2–3 lần.

Chữa đau nhức, sưng tấy ngoài da

Dùng lá và thân bèo giã nát, thêm ít muối, đắp trực tiếp. Thực hiện 2 – 3 lần/ngày.

Chữa cảm nắng, rôm sảy

Sắc 15 – 30 g Bèo Nhật Bản uống trong ngày, hoặc dùng đọt non, hoa nấu canh để thanh nhiệt.

Lưu ý khi sử dụng Bèo Nhật Bản

Mặc dù là dược liệu tự nhiên và dễ kiếm, Bèo Nhật Bản vẫn có chỉ định và chống chỉ định nhất định. Người dùng không nên tự ý áp dụng bài thuốc dân gian khi chưa có tư vấn từ bác sĩ hoặc chuyên gia y học cổ truyền, đặc biệt với trẻ nhỏ, phụ nữ mang thai hoặc người có bệnh nền.

Một số câu hỏi về bèo nhật bản